გაზაფხული

                     ილია ჭავჭავაძე

 დაბადება:27 ოქტომბერი 1837 წელი

 ტიტული: თავადი

 ქორწინება:10 აპრილი 1863 წელი, მეუღლე - ოლღა თადეოზის ასული გურამიშვილი დაბ. 12 მარტი 1842 გარდ. 27 აპრილი 1927

 გარდაცვალება:30 აგვისტო 1907 

ილია ჭავჭავაძე დაიბადა კახეთში, 1837 წლის 27 ოქტომბერს სოფელ ყვარელში. მისი მშობლები თავადები იყვნენ.

   მამა – გრიგოლ ჭავჭავაძე იმდროისათვის დიდად განათლებული პიროვნება გახლდათ,   
    დედა – მარიამ ბებურიშვილი კი ქართული ლიტერატურის უბადლო მცოდნე ყოფილა, მას სულ ზეპირად სცოდნია თითქმის ყველა ლექსი, ყველა ძველებური მოთხრობა და რომანი, რომელიც მაშინ იშოვებოდა. დედა შვილებსაც უნერგავდა მშობლიური ლიტერატურის სიყვარულს. გრიგოლს და მარიამს სულ ექვსი შვილი ჰყოლიათ: ოთხი ვაჟი და ორი ასული. მაგრამ ილიას პატარობაშივე გარდაცვლია ჯერ დედა, მალე კი მამაც.

   დაობლებული ილია და მისი და-ძმები მამიდა მაკრინემ წაიყვანა აღსაზრდელად. რომ წამოიზარდა, ილია ჯერ კერძო პანსიონში, შემდეგ კი თბილისის ვაჟთა გინმაზიაში მიაბარეს სასწავლებლად, რომელიც მან წარმატებით დაამთავრა. ადრე საქართველოში უმაღლესი სასწავლებლები არ იყო და ამიტომ, ვისაც სწავლის გაგრძელება უნდოდა, რუსეთში უნდა წასულიყო. ილიაც დაადგა შორეულ გზას რუსეთისაკენ. სწორედ ამ დროს დაიწერა მისი ერთ-ერთი ცნობილი ლექსი „ყვარლის მთებს“, რომლითაც ილია ემშვიდობებოდა თავის სამშობლოს მთელი ოთხი წლით.

   1907 წლის 30 აგვისტოს თბილისიდან საგურამოს მიმავალი ეტლი, რომელშიც ილია ჭავჭავაძე და მისი მეუღლე ოლღა გურამიშვილი იმყოფებოდნენ, წიწამურის ტყესთან შედგა. თოფის გრიალმა შეძრა დიდებული გარემო. ილია ზეზე წამოიჭრა: “შესდექით, უბედურნო, ილია ვარ!!!” – დაიძახა, მაგრამ ბერდანის ტყვიამ გაუჩერა ქრისტესა და სამშობლოს სიყვარულით აღვსილი გული. თავდამსხმელებმა ილია მოკლეს და მიიმალნენ. მკვლელობის დეტალები დღემდე კამათის საგანია.

წმიდა ილიას ცხედარს მთელი საქართველო დასტიროდა. ქართველი ერისთვის მომხდარი ეროვნული ტრაგედიის ტოლფასი გახლდათ.

ილიას მკვლელობა ქართველმა ხალხმა ეროვნულ ტრაგედიად მიიჩნია. მის დაკრძალვაზე აკაკი წერეთელმა, რომელიც იმ პერიოდში ძლიერ ავადმყოფობდა, წარმოთქვა: "ილიას ფასდაუდებელი წვლილი ქართველი ერის აღორძინებაში მომავალი თაობებისთვის ნიმუშის მიმცემია". ვაჟა-ფშაველა წერდა: „ილიას მკვლელებს რომ შეეძლოთ, საქართველოს მოჰკლავდნენ.“ 

1907 წლის 30 აგვისტო – წიწამურის ტრაგედიის დღე-უდიდესი სამგლოვიარო თარიღია

 ქართველი ერისა.  ილიას წმინდა სისხლი დაიღვარა წიწამურში,

არაგვთან.ათი დღე, 30 აგვისტოდან -9 სექტემბრამდე, გლოვის ზარი გაისმოდა 

საქართველოში.

9 სექტემბერს ქართველმა ხალხმა ილიას ნეშტი, რომელსაც დაედინა ცრემლი 

მთელი

 საქართველოსი, მიაბარა მშობლიურ მიწას .

ქართველმა ერმა თავისი მოწიწება და სიყვარული იმით გამოხატა, რომ ილიას 

ნეშტი 

თბილისის ერთ-ერთ უწმინდეს ადგილას – მთაწმინდაზე დაკრძალა. ხოლო 

რამოდენიმე წლის წინ საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იგი 

წმინდანთა დასში შერაცხა და უწოდა წმინდა ილია მართალი.

გაზაფხული

ტყემ მოისხა ფოთოლი,

აგერ მერცხალიც ჭყივის,      

ბაღში ვაზი ობოლი

მეტის ლხენითა სტირის.

 აყვავებულა მდელო,

     აყვავებულან      მთები;    

                                                                                                             მამულო საყვარელო,
                   

 შენ როსღა აყვავდები?

          

 პოეტი

მისთვის არ ვმღერ, რომ ვიმღერო
ვით ფრინველმა გარეგანმა;
არა მარტო ტკბილ ხმებისთვის
გამომგზავნა ქვეყნად ცამა.

მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის
მიწიერი ზეციერსა;
ღმერთთან მისთვის ვლაპარაკობ,
რომ წარვუძღვე წინა ერსა.

დიდის ღმერთის საკურთხევლის
მისთვის ღვივის ცეცხლი გულში,
რომ ერისა მოძმედ ვიყო ჭმუნვასა და სიხარულში;

ერის წყლული მაჩნდეს წყლულად,
მეწოდეს მის ტანჯვით სული,
მის ბედით და უბედობით
დამედაგოს მტკიცე გული...

მაშინ ციდამ ნაპერწკალი
თუ აღმიფეთქს გულში ცეცხლსა,
მაშინ ვიმღერ, მხოლოდ მაშინ
მოვსწმენდ ერსაც ტანჯვის ცრემლსა!

                                         ბაზალეთის ტბა
 ბაზალეთისა ტბის ძირას
 ოქროს აკვანი არისო,
 და მის გარშემო, წყლის ქვეშე, 
უცხო წალკოტი ჰყვავისო. 
მწვანეა მუდამ წალკოტი,
 არასდროს, თურმე, არ სჭკნება,
 ქვეყნისა დროთა ტრიალსა
 იგი არ ემორჩილება. 
ვერ ერჩის, თურმე, მის მწვანეს 
ვერც სიცხე, ვერცა ზამთარი,
 და იმის მზიან ჩრდილებში
 მუდამ გაზაფხული არი. 
წალკოტის შუაგულშია 
ის აკვანი ასვენია,
და ჯერ კაცთაგანს იქ ჩასვლა
 არავის გაუბედნია.
 მარტო ერთნი სირინოზნი
 იმ აკვანს გარს ეხვევიან,
იგინი გრძნეულნი
 დასტრფიან და დამღერიან...
 ამბობენ, - თამარ დედოფალს
 ის აკვანი იქ ჩაუდგამს,
და ერს თვისთა ცრემლთ ნადენით
 ტბა კარვად ზედ გადუხურავს.
ამას კი აღარ ამბობენ -
 აკვანში ვინ ჩააწვინა,
ან თვით ერმა თვისი ცრემლი
 ზედ ტბად რისთვის დაადინა...
იქნებ, აკვანში ის ყრმა წევს,
 ვისიც არ ითქმის სახელი,
 ვისაც დღე-და-ღამ ჰნატრულობს
 ჩუმის ნატვრითა ქართველი?
თუ ესე არის, ნეტა მას,
ვაჟკაცსა სახელოვანსა,
 ვისიცა ხელი პირველად
დასწვდება იმა აკვანსა!
თუ ესე არის, ნეტა მას,
 დედასა სახელდებულსა,
ვინც იმ ყრმას პირველ მიაწვდის
თვის ძუძუს მადლით ცხებულსა!

                    უყურეთ ფილმს:,,გლახის ნაამბობი"